مطالعۀ کیفی علل تمرد شهروندان از فرمان پلیس در استان خراسان شمالی با رویکرد نظریۀ زمینه‌ای

تمرد از فرمان پلیس طبق مادۀ 607 قانون مجازات‌ اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) جرم محسوب می‌شود و مجموعۀ قوانین، مقررات و شرایط موجود تاکنون نتوانسته‌اند بازدارندۀ مناسبی برای جرم تمرد شهروندان از فرمان پلیس باشند. برای شناسایی بهتر شرایط موجود، این نوشتار با رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی، دلایل تمرد شهروندان از فرمان پلیس در استان خراسان شمالی را بررسی کرده است. در این پژوهش از روش نظریۀ زمینه‌ای برای تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبۀ عمیق نیمه‎ساخت ‌یافته بهره گرفته شده است. برای انتخاب نمونه از جامعۀ آماری (شامل ترکیبی از شهروندان، مأموران پلیس و کارشناسان و صاحب‌‎نظران)، دو نوع نمونه‌‌گیری هدفمند و نظری به‌طور همزمان به کار گرفته شد. نمونه‌ها به شیوۀ در دسترس با ملاک حداکثر تنوع انتخاب و بر پایۀ اشباع نظری نمونه‌گیری پایان یافت؛ پس از استخراج مفاهیم اساسی (85 مفهوم)، مقوله‌‌های فرعی (28 مقوله) و مقوله‌های عمده (10 مقوله)، همۀ مقوله‌‌های عمده برحسب جنبه‌‌های شرایطی، تعاملی و پیامدی با همدیگر تلفیق شدند و الگویی تلفیقی، همگرا و دارای سطح انتزاعی بالاتر - که بیان‌کنندۀ سؤال اصلی پژوهش است - استخراج شد. بر این اساس تمرد از فرمان پلیس به‌منزلۀ پدیدۀ محوری شامل چهار نوع ابزاری، اعتراضی، خاص‌گرا و نمایشی، شرایط علّی تمرد از فرمان پلیس شامل سه مقولۀ عمدۀ قانون نارسا و آموزش ناکارا، اجتماع تسهیلگر تمرد و فرسایش سرمایۀ اجتماعی، شرایط زمینه‌‌ای شامل دو مقولۀ عمدۀ برزخ زندگی و نارسایی زیرساخت‌ها و تجهیزات، شرایط مداخله‌‌گر شامل مقولۀ عمدۀ مدیریت ضعیف صحنۀ تعامل، شرایط تعاملی شامل راهبردهای تمرد کلامی و غیرکلامی و پیامد تمرد از فرمان پلیس شامل دو مقولۀ عمدۀ کاهش مشروعیت قانون و کاهش اقتدار پلیس‌اند که از متن مصاحبه‌ها استخراج شده‌‎اند.